مقدمه

ارمغان نا خواسته زندگی جدید تجمعی و شهر محور برای انسان پدیده ای به نام پسماند است که پیامد مصرف بی رویه محصولات و آغاز آن در نتیجه جریان یکسویه تولید محصول در کشورهای برخورداربا تکیه بر بنگاههای دانش بنیان و صادرات آن به کشورهای کم برخوردارمی باشد که درنتیجه ، باقی ماندن مشکل محصولاتی که عمر آنها پایان یافته است ؛خود هزینه ای شاید بیشتر از اصل هزینه بهره برداری را شامل شود با گذشت زمان  وافزایش نوآوری وساخت محصولات گوناگون که حاصل بهره گیری نازل کم بهره از مواد اولیه طبیعی وعدم بازگردانی مطلوب آن به چرخه طبیعی می باشد ما را دچارمشکل کرده است یکی از انواع این پسماندها مواد زائد حاصل از دستگاههایی است که با انرژی الکتریسیته کار می کنند بطور کلی این پسماندها به دو دسته الکتریکی مانند باطری ، یخچال، ماشین لباسشویی، اتو ، لامپ و الکترونیکی مثل کلیه قطعات رایانه ای  دستگاههای رادیویی و تلویزیون ، انواع پخش کننده های صوتی و تصویری تقسیم می شود

تعریف پسماندهای الکترونیکی

به پسماندهای ویژه ای گفته می شود که غالب قطعات اصلی آنها شامل ، خازن ، ترانزیستور، آی سی ، مدارات الکترونیکی ، قطعات کاتدی و آندی و از این قبیل می باشد.

انواع تجهیزات و وسایل مولد پسماند الکترونیکی

صوتی و تصویری

دستگاه تلفن همراه و ثابت و تجهیزات مخابراتی

رایانه و قطعات جانبی آن

تعریف پسماندهای الکتریکی

به پسماندهای ویژه ای اطلاق می شود که با نیروی الکتریسیته کار می کنند و فاقد قطعات حساس الکترونیکی مثل ؛ خازن ، ترانزیستور ، آی سی و امثال آنها بوده ویا در تعداد واندازه کوچک باشند.

تجهیزات و وسایل مولد پسماند الکتریکی شامل :

1- تجهیزات و وسایل سرمایشی و تهویه مطبوع

از قبیل : یخچال و فریزرها ؛ چیلر و انواع کولرها نیزاز این دست وسایل هستند که پسماندهای آنها شامل انواع پلاستیک و فلز می باشد.

2- تجهیزات و وسایل مولد حرارتی و نوری:

از قبیل : توستر، قهوه جوش ، اتو، بخاری برقی ، مایکروفر

لامپها : شكستگي یك لامپ خطر زیادي به وجود نمي آورد اما وقتي با تعداد دهها میلیون لامپ كم مصرف سروكار

داریم، انتشار مواد سمي درون آنها در محیط زیست، خطر جدي اي محسوب مي شود .

كدام لامپها قابل بازیافت هستند؟

• لامپهاي فلورسنت و نئون

• لامپهاي كم مصرف یا فلئوكمپكت

• لامپهاي  LE

تجهیزات و وسایل الکتریکی حمل و نقل :

کلیه قطعات الکتریکی از قبیل سیم لامپ مدارات واز این قبیل وسایل و دستگاههای ذیل شامل پسماندهای الکتریکی میشوند.

تجهیزات الکتریکی هواپیما

تجهیزات الکتریکی قطار

تجهیزات الکتریکی اتوبوس

تجهیزات الکتریکی انواع اتومبیل

سایر وسایل :

ماشین لباسشویی ، تجهیزات و وسایل ورزشی و اسباب بازیها ، خشک کن ها،باتریهای قابل شارژو غیر قابل شارژ

آلودگی های زیست محیطی ناشی از مدیریت نادرست :

بیشترین آلودگی زیست محیطی ناشی از مدیریت نادرست پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی مربوط به نفوذ نوع فلزات سنگین به خاک و آبهای سطحی و زیرزمینی و در صورت سوزانده شدن ایجاد دی اکسین ها ، فوران ها ، آزاد سازی جیوه در هوا و .. می باشد .

همه فلزات تا حدی در آب قابل حل می باشند و به همین دلیل به راحتی می توانند وارد چرخه محیط زیست شوند

فلزات موجود در پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی به دو دسته تقسیم می شوند :

1- فلزات غیر سمی: فلزاتی هستند که معمولا در آب یافت می شوند و ورود آنها از این نوع پسماندها به آب نظیر : مس، آلومینیوم ، آهن ، روی و ... در غلظت های بالا می تواند ایجاد رنگ ، طعم ، بو و ... در آّب نماید و نیز مشکلات روده ای و بیماریهای دیگر را بوجود آورد.

2- فلزات سمی یا سنگین :

بیشترین معظل ایجاد شده ، از نشت این نوع فلزات به خاک ،آّبهای سطحی و آبهای زیرزمینی و ورود آنها به جو می باشد . فلزات سنگین مخاطرات بهداشتی مختلفی را به همراه دارند که بعضی از آنها عبارتند از :

موجب انتقال آنها از طریق آب و زنجیره غذایی به بدن انسان و حیوانات می شوند.

امکان تراکم و تجمع این فلزات در بدن انسان در دراز مدت وجود دارد.

ایجاد حساسیت زیاد برخی از فلزات سنگین در کودکان

بعضی از فلزات سنگین برای ارگانیسم ها نقش سرطانزایی و نقص نوزادی دارند

شیوه های مدیریت پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی

بازیابی این نوع مواد بهترین شیوه ی برخورد با آنها است زیرا در اثر سوزاندن آنها منبع بزرگی برای تولید و رهاسازی گازهای دی اکسین به جو ایجاد کرده ایم که سرطانزا بودن آنها به اثبات رسیده است ، در ضمن باعث ورود فلزات سنگین به هوا ، نظیر جیوه هم میشود در صورت دفن در زمین نیز می تواند سبب ورود فلزات سنگین به خاک ودر نهایت به چرخه ی زندگی گیاه ، دام و انسان شود وبه طبع در اثر شستشو توسط روانابها به آبهای زیرزمینی نیز نفوذ کند که بطور مثال هر عدد لامپ اشعه کاتدی که درمحل دفن رهاسازی شده است  می تواند مقدار قابل توجهی سرب را وارد شیرابه محل دفن نماید و در ضمن احتمال آتش سوزی در این اماکن نیز وجود دارد، پس بطور کلی باید از دفن پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی بدون انجام عملیات پردازش و بازیافت اجتناب کرد در امر بازیافت این نوع پسماندها، امکان بازیابی فلزات ارزشمند نظیر ؛ مس ،طلا، نقره و پلاتین وجود دارد و اندکی هم سرب ، جیوه وغیره که باید به جهت سمیت با دقت فراوان ضمن رعایت مسائل ایمنی جداسازی شود.

هنگام بازیافت دستگاههای چاپ ، کپی  و سایر دستگاههای مجهز به کارتریج که محتوی جوهر می باشند ، باید جوهر دستگاه به شیوه مناسب جمع آوری شود.

باتری ها :

هنگام بازیافت دستگاههای چاپ ، کپی  و سایر دستگاههای مجهز به کارتریج که محتوی جوهر می باشند ، باید جوهر دستگاه به شیوه مناسب جمع آوری شود.

انواع باطری ها پیش از انجام هر مرحله از بازیافت ، از دستگاه جدا شوند و تحت مدیریت صحیح زیست محیطی واقع شوند .

بعد از عملیات اوراق سازی کلیه دستگاهها ، تفکیک و گروه بندی باتریهای نیکل _ کادیوم (Ni-Cd) ، نیکل هیدرید فلزی (NiMeM)  ، لیتیمی

یون لیتیم و باتریهای سربی _ اسیدی انجام شود .

باتری های جدا از یکدیگر نگهداری شوند و به منطور جلوگیری از تخلیه الکتریکی ، از انباشت آنها بر روی یکدیدگر جلوگیری شود . باتریهایی که قابل استفاده مجدد نیستند ف برای بازیافت فلزات مانند سرب ، نیکل و لیتیم فرستاده شوند.

نگهداری باتریهای خشک باید بر اساس شرایط زیر انجام شود :

الف : از پنکه های پلاستیکی یا فلزی سالم 200 لیتری قابل مهر و موم استفاده شود.

ب : برچسب گذاری مطابق با دستور العمل مربوط انجام گردد.

ج : ظروف حامل بسته و مهر و موم  باشند.

د : پسماندها از صدمات فیزیکی و تاثیرات آب و هوایی محفوظ مگهداشته شوند.

ه : در انبار و هنگام حمل و نقل از پالت چوبی در زیر ظروف حامل استفاده شود.

و : انبار باید ایمن و با دسترسی کنترول شده باشند.

ز : کارکنان برای نگهداری و حمل و نقل اموزش یافته باشند.

ح :  تنها کارکنان آموزش سافته به انبار دسترسی داشته باشند.

ط :  نگهداری تنها به صورت موقت در ظرف زمانی لازم برای گردآوری حجم کافی برای حمل به تاسیسات بازیافت با دفع انجام می شود .  بنابر این در انبار کردن مقادیر بیش از 1000 کیلو گرم و در دوره زمانی بیش از 180 روز لازم است انبار به عنوان نگهداری انبار پسماند ویژه ثبت شود .

ی : محل تجمع ، بازیافت و بسته بندی پسماندهای باتری مجهز به سلول غیر قابل نفوذ ذر برابر اسید باشد بطوری که از نفوذ اسید به خاک جلو گیری کند.

مدیریت صحیح زیست محیطی پسماند در لامپ های فلورسنت

بیش از ورود لامپهای فلور سنت به واحد ، از شکستن و انتشار محتویات آن از جمله جیوه به محیط زیست جلوگیری شود.

کلیه لامپهای فلور سنت به واحد از شکستن هنگام انتقال به واحد باید در ظروف با درپوش محکم قرار داده شوند.

ظروف حامل لامپهای فلورسنت هنگام انتقال به واحد باید در ظروف بادرپوش محکم قرار داده شوند.

ظروف حامل لامپهای فلور سنت باید مانع از شکستن لامپ ها در برابر ضربه گردند.

ظروف حامل لامپهای فلورسنت باید دارای برچسب خطرناک (حاوی جیوه) باشند.

در صورت شکستن لامپهای محتوی جیوه ، موارد زیر رعایت شود :

الف) هنگام جمع آوری از ماسک و دستکشهایی از جنس لاستیک و یا نیتریل استفاده شود.

ب) خرده ها در کاغذهای ضخیم و یا مقوا پیچیده و به کیسه های پلاستیکی با ضخامت 2 تا 6 میلیمتر منتقل شوند.

ج) از شستشوی جیوه و اشیای آلوده به آن و ورود این ماده به فاضلاب ممانعت شود.

نتیجه گیری :

با توجه به موضوعات وموارد پیشگفته مشکل پسماندهای ویژه الکترونیکی و الکتریکی یکی از مهمترین مسائل است که بازیابی این نوع پسماندها نیز یکی از مهمترین مسائل در این زمینه است که شامل بهره گیری دوباره ، بازگرداندن و بازیافت است و باید کلیه اصول و مسائل ایمنی در این راستا صورت پذیرد.