سالانه مقدار زیادی از محصولات کشاورزی و مود غذایی که با صرف هزینه ، زمان ، امکانات و زحمات فراوان تولید شده است به صورت ضایعات از بین می رود ، ضایعات ، خسارت بزرگی برای منابع غذایی در جهان به شمار می آید و درصد بالایی از تولید را شامل می گردد.میزان ضایعات در کشورهای کم درآمد که امکانات لازم برای جابه جایی ، نگهداری و عملیات بعد از برداشت را ندارند ، زیادتر از کشورهای پیشرفته است .

پسماندهاي كشاورزي

به پسماندهاي ناشي از فعاليتهاي توليدي در بخش كشاورزي گفته مي شود از قبيل( فضولات، لاشه حيوانات   دام، طيور و آبزيــــان) محصولات كشاورزي فاسد و يا غيــرقابل مصرف . می‌توانیم ضایعات کشاورزی را به صورت مناسب بسته‌بندی کرده و مانند ضایعات گندم برای استفاده به کار ببریم.

تعاریف و مفاهیم ضایعات :

ضایعات مقادیری از یک کالای خاص و کالای مشتق شده از آن است که وارد سبد غذایی خانواده نمی شود . از طرفی ضایعات تفوت تولید بالقوه با مصرف بالفعل است .به تفسیری ضایعات کاستی بهره وری است .

ضایعات در مراحل تولید و کاشت ، داشت و برداشت ، عمدتاً ناشی از عدم استفاده بهینه و به موقع از نهاده ها مثل کود ، بذر ، نیروی انسانی و ... است.

ضایعات مرحله توزیع در حین بازار یابی رخ می دهد، زیرا با توجه به عرصه فصلی محصولات کشاورزی تقاضای دائمی محصولات کشاورزی برای ایجاد تعادل بین عرضه و تقاضا ، کانال توزیع و بازاریابی مناسبی را می طلبد.

ضایعات مصرف نیز به فرهنگ مصرف کننده و نوع مصرف بستگی دارد.

آثار ضایعات محصولات کشاورزی بر جنبه های مختلف اقتصادی:

میزان تولید را کاهش می یابد.

نیاز به واردات را افزایش می دهد.

نهاده های لازم برای تولید را هدر می دهد.

علل بروز ضایعات محصولات کشاورزی

نامناسب بودن بذر و سایر نهاده ها هنگام کاشت

فقدان مهارت های شغلی لازم در کشاورزان و کارگران

عدم مراقبتهای زراعی یا ناقص بودن آنها

رعایت نکردن فاصله های کاشت و نامناسب بودن ماشین های برداشت محصول

نامناسب بودن وسایل حمل و نقل محصولات کشاورزی

نارسایی های برنامه ریزی و سیاستگذاری در سطوح خرد و کلان

پسماندهای کشاورزی به کمک علم نانو می آید

تهیه نانو ذرات از سبوس برنج از جمله طرح هایی بود که اولین بار توسط تیم تحقیقاتی ما در کشور به ثبت رسید. ما با انجام بررسی های دقیق میکروسکوپی و الکترونیکی راهی برای چگونگی به دست آوردن سیلیس از سبوس برنج به دست آوردیم. این اقدام پایه، اساس و بنیان تحقیقات دیگر ما در این زمینه شد.

یک پژوهشگر حوزه شیمی با تاکید بر اینکه سیلیس را می توان به راحتی از منابع طبیعی و پسماندهای کشاورزی به دست آورد، افزود: می توان نانو ذرات سیلیس را هم از پسماندهای سیلیکاژل (ماده پرمصرف برای انجام پژوهش ها و تحقیقات آزمایشگاهی که کاربرد زیادی در خالص سازی مواد دارد) تهیه کرد. نتایج این طرح هم در مجلات معتبر به عنوان اختراع ثبت رسیده است.

تهیه نانو ذرات سیلیس به روش های دیگر بسیار دشوار و قیمت تمام شده اغلب این روش ها نیز بسیار زیاد است. یکی از این روش ها، استفاده از آسیاب های خاص است. این روش ضمن داشتن انرژی و هزینه زیاد، زمان بر هم است. رییس بنیاد نخبگان زنجان قیمت تمام شده تهیه این ذرات با استفاده از این روش نوین را یک پنجم قیمت بازار عنوان کرد و گفت:هم اکنون به دلیل اینکه سبوس برنج در کشورمان نسبتا فراوان است، استفاده از روش های شیمیایی و مواد آلی برای تهیه و تولید نانو ذرات سیلیس می تواند کاربردهای زیادی در فعالیت های شیمیایی و صنعتی داشته باشد و روش مناسبی به حساب می آید؛ از سبوس برنج می توان به عنوان بسترهای کاتالیستی (كاتاليزور ماده اي است كه سرعت واكنش شيميايي را زياد مي كند، بدون اينكه خود در جريان واكنش مصرف شود. در واقع كاتاليزور در يك مرحله عملا مصرف و در مرحله بعدي بار ديگر توليد می شود. اين عمل بارها تكرار مي شود) یا خود کاتالیست استفاده کرد. وی با اشاره به اینکه سیلیس عنصر دوستدار محیط زیست است،افزود: آسیب رسانی سیلیس در محیط زیست بسیار کم است. این عنصر در طبیعت نیز یافت می شود در واقع حیات در بستری از این عنصر حاصل شده است؛ خاک های ماسه ای عمدتا سیلیسی است و گیاهان در این بستر رشد می کنند. گیاهان به سیلیس کمتر نیاز دارند اما این سیلیس باعث نگهداری مواد غذایی و انتقال این مواد مغذی به گیاهان می شود.

روش های کاهش تولید پسماندهای کشاورزی

برنامه کنارگذاری کشت محصول

سیاست های کاهش هزینه مبادله

به کارگیری قیمت تضمینی و کاهش سوبسید

افزایش کیفیت بسته بندی

کاهش ضایعات از طریق بازاریابی مناسب

تعدادی از مهمترین روشهای مدیریتی در خصوص پسماندهای کشاورزی عبارتند از:

1. كشت ارگانيك: بهترين راه برای ارایه محصول سالم و همچنين سالم نگه داشتن آب و خاك است.

2. استفاده از سیستم تلفیقی کشاورزی و دامپروری: همچون تغذیه دام ها با سیلوی تهیه شده از سرشاخه های پنبه، استفاده از ضایعات کشاورزی در تولید پروتیین های افزودنی خوراک دام، طیور، آبزیان و ....

3. تولید اتانول سوختی: که جايگزين مناسبی برای سوخت‌های فسيلی و در نتیجه کاهش گازهای گلخانه ای است .

4. تهیه کمپوست از پسماندهای آلی شهری.

5. تهیه مالچ از پسماندها : استفاده از بازمانده گياهان(برگ و ساقه هاي خشك) علاوه بر اين كه پس از مـدتي قادر است مواد آلي خاك را افزايش دهد، مانع تبخير، رشدعلف‌هاي هرز، و سبب تثبيت شن هاي روان و جلوگيري از  فرسايش مي‌گـردد. البته بايستي روي آنها را غلتك زد و حتي قبل از قرار دادن مواد فوق سطح خاك را كم و بيش متراكـم نمود.

6. استفاده از ابزار کنترلی و سیسستم حسگر که می تواند محصولات و گیاهانی را که در آستانه آفت زدگی هستند شناسایی کند.

در شرایط فعلی كه به اعتقاد اغلب كارشناسان مهمترین معضل صنایع چوب كشور تامین مواد اولیه است پسماند مواد کشاورزی به عنوان آلترناتیو چوب، برای تولید بسیاری از چندسازه‌ها منابع بسیار مناسبی هستند.در سالهای اخیر استفاده از پسماندهای لیگنوسلولزی حاصل از فعالیت های کشاورزي در صنایع خمیر کاغذ فرآورده های مرکب چوب از رشد روز افزونی برخوردار بوده است بدین دلیل زمینه فعالیت های تحقیقاتی متنوعی را در اقصی نقاط جهان بوجود آورده است که نتایج حاصل از کاربرد پسماند کشاورزی در صنایع چوب و کاغذ است.

نتیجه گیری

از آنجا که ضایعات درصد بالایی از تولید را شامل می گردد و بر روی تولید ناخالص داخلی و میزان خود کفایی محصولات کشاورزی تاثیر می گذارد لازم است به دنبال راهکارهای موثر و اساسی در جهت کاهش آن باشیم با تبدیل محصولات کشاورزی به موادی با قابلیت نگهداری طولانی می توان مقدار چشمگیری از ضایعات را کاهش داد.

1-اصلاح شیوه مصرف این محصولات گامی موثر در زمینه کاهش پسماند است

2-ضرورت دارد مسیر زمانی و مکانی تولید تا مصرف را برای محصولات کشاورزی شناسایی کرده و تا آنجا که میسر است این فاصله را کوتاه کرد.

3-مساله کیفیت بسته بندی و برقراری بازاریابی مناسب از جمله موارد مهم در کاهش ضایعات است.

4-استفاده از برنامه های آموزشی و ترویجی در خصوص چگونگی از ضایعات نقش مهمی دارد.